ضرب‌الاجل‌ها و اوتیماتوم‌های ترامپ؛نتیجه را به جنگ می‌برد یا توافق؟/سناریوهای احتمالی ایران در پاسخ به نامه رئیس‌جمهور آمریکا
رسول سلیمی: این نامه که محتوای رسمی آن هنوز علنی نشده، گمانه‌زنی‌های گسترده‌ای را در پی داشته و پرسش‌هایی درباره انگیزه‌های ترامپ و پیامدهای احتمالی آن برای روابط پرتنش آمریکا و ایران به وجود آورده است. در حالی که کاخ سفید ادعا می کند بر دیپلماسی تأکید دارد، تهدید ضمنی اقدام نظامی، سایه‌ای سنگین بر این پیشنهاد انداخته است. ترامپ هم که از زمان بازگشت به قدرت در ژانویه ۲۰۲۵ سیاست «فشار حداکثری» را علیه ایران تشدید کرده، این نامه را در بحبوحه حملات هوایی به یمن و نگرانی‌ها از پیشرفت هسته‌ای ایران ارسال کرده است.
انگیزه‌های ترامپ برای ارسال نامه همزمان با حمله به یمن
ترامپ در مصاحبه با فاکس بیزینس اعلام کرد که نامه‌ای به ایران ارسال کرده و خواستار مذاکره برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شده است. این اقدام تنها دو روز پس از آن صورت گرفت که او دستور حملات گسترده به مواضع حوثی‌ها در یمن را صادر کرد؛ عملیاتی که کاخ سفید آن را پاسخی به حملات دریایی حوثی‌ها و بخشی از تلاش برای «دفاع از منافع آمریکا» توصیف کرد. به گزارش واشنگتن پست، ترامپ در پیامی در شبکه اجتماعی تروث سوشال، ایران را به توقف فوری حمایت از حوثی‌ها فراخواند و تهدید کرد که در غیر این صورت، تهران «به‌طور کامل مسئول» خواهد بود.
تحلیلگران معتقدند این همزمانی تصادفی نیست. نیویورک تایمز به نقل از یک پژوهشگر مؤسسه واشنگتن نوشت: «ترامپ با حمله به یمن و ارسال نامه به ایران، استراتژی چماق و هویج را دنبال می‌کند.» ناظران سیاسی تاکید دارند که هدف، تضعیف محور مقاومت و همزمان باز کردن درهای دیپلماسی برای جلوگیری از رویارویی مستقیم است. گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در فوریه نیز نشان داد که ایران ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود را به ۸۲۹۴ کیلوگرم رسانده و بخشی از آن را تا ۶۰ درصد غنی کرده است؛ سطحی که تنها یک گام فنی تا درجه تسلیحاتی فاصله دارد. این پیشرفت، فشار را بر دولت ترامپ برای اقدام فوری افزایش داده است.
در همین حال، ترامپ در مصاحبه با فاکس نیوز تاکید کرد: «دو راه وجود دارد: نظامی یا توافق. من ترجیح می‌دهم توافق کنم، چون نمی‌خواهم به ایران آسیب بزنم. آنها مردمی عالی هستند.» این اظهارات، که با حملات یمن همراه شد، نشان‌دهنده تلاش او برای نمایش قدرت و همزمان ارائه گزینه دیپلماتیک است. چه آنکه برخی کارشناسان غربی، این را تلاشی برای بهره‌برداری از موقعیت کنونی ایران، پس از ضربه اسرائیل به حماس و حزب‌الله ارزیابی می کنند.
گمانه‌زنی‌ها درباره محتوای نامه ترامپ
این در حالی است که محتوای دقیق نامه هنوز منتشر نشده، اما گمانه‌زنی‌ها بر اساس اظهارات مقامات و گزارش‌های رسانه‌ای در جریان است. ترامپ در فاکس بیزینس گفت: «من نوشتم که امیدوارم مذاکره کنید، چون اگر مجبور به اقدام نظامی شویم، برای آنها وحشتناک خواهد بود.» او اشاره کرد که نامه روز چهارشنبه، ۵ مارس، ارسال شده است. به گزارش آسوشیتدپرس، یک مقام آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، تأیید کرد که نامه از طریق انور قرقاش، مشاور رئیس امارات متحده عربی، به تهران تحویل داده شده است.
در همین حال، نیوزویک نیز گزارش داد که منابع نزدیک به دولت امارات می‌گویند نامه بر «مذاکره فوری» تأکید دارد و تهدید به «عواقب شدید» در صورت رد پیشنهاد را مطرح کرده است. واشنگتن پست هم به نقل از یک مقام ارشد آمریکایی نوشت که نامه خواستار «توقف کامل غنی‌سازی بالای ۳.۶۷ درصد» و «دسترسی کامل بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی» شده است. برخی رسانه‌ها، از جمله گاردین حدس می‌زنند که نامه ممکن است به کاهش تحریم‌ها در ازای همکاری اشاره کرده باشد، هرچند کاخ سفید این را تأیید نکرده است.
سناریوهای واکنش ایران در برابر نامه ترامپ
واکنش ایران به نامه تاکنون ترکیبی از رد و احتیاط بوده است. چه آنکه واکنش مقامات عالی کشورمان نیز در این خصوص اهمیت دو چندان دارد. رهبرانقلاب در سخنرانی در جمع مسئولان، گفتند: «اصرار برخی از دولت‌های قلدر برای مذاکره، به منظور حل مسائل نیست، بلکه برای تحکّم و تحمیل توقعات خودشان است.» ایشان در جمع دانشجویان نیز تاکید داشتند: «مذاکره با این دولت آمریکا، نه تنها تحریم را رفع نمی‌کند بلکه باعث کورشدن گره تحریم‌ها و افزایش فشارها می‌شود.» به گزارش PBS در ۸ مارس، اظهارات رهبرانقلاب نشان‌دهنده بی‌اعتمادی عمیق ایران به پیشنهادات ترامپ است.
با این حال، مسعود پزشکیان، که از تابستان گذشته رئیس جمهور شد، قبل از سخنان رهبرانقلاب، از مذاکره مشروط حمایت کرده بود اما بعد از اعلام موضع رهبری، هم راستا با آن از موضع رهبرانقلاب حمایت کردند. نیویورک تایمز در ۱۱ مارس گزارش داده بود که برخی میانه روها در ایران معتقدند با توجه به فشار اقتصادی و نظم جدید منطقه‌ای، مذاکره می‌تواند فرصتی برای حفظ مافع موجود و دستاوردهای باقی مانده از گذشته باشد. این در حالی است که برابر قانون اساسی، تصمیم نهایی برای تعیین سیاست های کلی نظام در سیاست خارجی با مقام معظم رهبری است و رهبرانقلاب در آخرین اظهارنظرشان، هرگونه گفت‌وگو با آمریکا را «غیرعاقلانه» ارزیابی کردند. در چنین شرایطی کارشناسان روابط بین الملل، سناریوهای زیر را در ارتباط با نوع مواجهه ایران با پیشنهاد امریکا پیشبینی می کنند:
سناریوی اول، رد کامل پیشنهاد و افزایش تنش است. نیوزویک در ۱۳ مارس به نقل از یک پژوهشگر مؤسسه سیاست خارجی نوشت: «ایران به آمریکا اعتماد ندارد و ممکن است این نامه را تله‌ای برای تحمیل شروط سخت‌تر ببیند.» در این صورت، ایران ممکن است غنی‌سازی را تسریع کند که به گفته صدای آلمان ، می‌تواند به درگیری نظامی منجر شود.
سناریوی دوم، مذاکره محدود است. عباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، در پستی در X نوشت: «دولت آمریکا حق ندارد سیاست خارجی ما را دیکته کند.» با این حال، او مذاکره غیرمستقیم از طریق واسطه‌هایی مانند عمان را رد نکرد. ناظران سیاسی معتقدند: «ایران ممکن است برای کاهش تحریم‌ها وارد گفت‌وگو شود، اما نه به قیمت خلع سلاح.» جزئیات احتمالی توافق از نظر ناظران سیاسی می‌تواند شامل توقف غنی‌سازی ۶۰ درصدی در ازای لغو بخشی از تحریم‌های نفتی مشابه مدل مذاکرات ۲۰۱۵باشد.
سناریوی سوم، مذاکره برای مذاکره است. در صورت اجرای این سناریو، محور مقاومت نیز فرصت بازسازی عملیاتی برای اعمال فشار مضاعف به اسرائیل را خواهد داشت. اما اگر در پایان این سناریو، توان اعمال فشار به اسرائیل به میزانی نباشد که بتوان امتیاز دریافت کرد، بنا به ادعای مقامات غربی سایه جنگ بیش از هر زمان سنگین تر خواهد شد. مایکل والتز، مشاور امنیت ملی کاخ سفید به ABC گفت: «اگر ایران موشک‌ها و غنی‌سازی را تحویل ندهد، با عواقب شدیدی روبه‌رو خواهد شد.» اسرائیل نیز، به گزارش واشنگتن پست، برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران آماده می‌شود و از آمریکا حمایت می‌خواهد.
ضرب‌الاجل‌های اصلی و جزئیات التیماتوم‌ها
ترامپ در مصاحبه فاکس گفت: «زمان دارد تمام می‌شود. یا باید مذاکره کنند یا اتفاق دیگری می‌افتد.» او ضرب‌الاجل مشخصی اعلام نکرد، اما به گفته رویترز، مقامات آمریکایی تاکید کرده‌اند که ایران باید «به‌زودی» پاسخ دهد. واشنگتن پست نیز گزارش داد که التیماتوم ضمنی تا پایان مارس است، زمانی که گزارش بعدی آژانس بین المللی انرژی اتمی منتشر می‌شود و ممکن است پیشرفت بیشتر ایران را تأیید کند.
از سوی دیگر نیوزویک به نقل از یک مقام کاخ سفید نوشت که نامه شامل «هشدار صریح» به اقدام نظامی در صورت عدم پاسخ مثبت تا اواسط آوریل است. این ضرب‌الاجل با تهدیدات ترامپ در تروث سوشال در ۱۵ مارس همخوانی دارد: «حمایت از حوثی‌ها باید فوراً متوقف شود، وگرنه عواقب سختی در پی خواهد داشت.» در همین راستا برخی تحلیلگران، معتقدند این بازه زمانی به ایران فرصت اندکی برای تصمیم‌گیری می‌دهد، در حالی که اسرائیل فشار برای اقدام سریع‌تر را افزایش می‌دهد.
در آینده نزدیک چه خواهد شد؟ توافق یا جنگ؟
احتمال توافق یا جنگ به روش مذاکرات بستگی دارد که ترکیبی از تهدید و پیشنهاد است. کارشناسان معتقدند «ترامپ در دوره اولش نشان داد که با فشار حداکثری و سپس عقب‌نشینی تاکتیکی، به دنبال معامله است، مانند دیدار با کیم جونگ اون.» اما از سوی دیگر برخی دیگر از کارشناسان می گویند «ایران کره شمالی نیست و جمهوری اسلامی نیز حاضر به تسلیم نخواهد بود»
گروه دیگری از ناظران سیاسی می گویند «اگر ایران تحریم‌ها را شرط اصلی کند، بعید است ترامپ بپذیرد.» در چنین شرایطی احتمال درگیری افزایش خواهد یافت، به‌ویژه اگر اسرائیل پیش‌دستی کند. واشنگتن پست نیز به نقل از یک مقام اماراتی نوشت: «ترامپ می‌خواهد معامله‌ای بزرگ با ایران ببندد تا میراث اوباما را پاک کند، اما اگر شکست بخورد، از نیروی نظامی دریغ نخواهد کرد.» واکنش بین‌المللی نیز مهم است؛ آلمان و فرانسه خواستار خویشتنداری شده‌اند، اما حمایت اسرائیل و برخی کشورهای خلیج فارس از موضع سخت‌تر، دست ترامپ را بازتر می‌کند.
در نهایت، تا پایان مارس یا اوایل آوریل، یا نشانه‌هایی از مذاکره پدیدار می‌شود یا تنش‌ها به اوج می‌رسد. آیا این نامه آغاز دیپلماسی است یا مقدمه تنش؟ پاسخ در هفته‌های آتی روشن خواهد شد.
۲۱۳۳۱۵
